Jean-Hugues Matelly jest oficerem, który pracuje jako skarbnik zarządu żandarmerii w regionie Pikardii we Francji. Jest również badaczem w placówce francuskiego Narodowego Naukowego Centrum Badawczego. W kwietniu 2007 r. powstało forum internetowe Żandarmi i obywatele. Stanowiło administrowaną i moderowaną przestrzeń, umożliwiającą żandarmom i obywatelom wymianę informacji oraz opinii.

W 2008 r. Matelly założył i stanął na czele stowarzyszenia Forum żandarmów i obywateli, które miało zapewnić podstawę prawną dla działania już funkcjonującej strony internetowej. Do organizacji przystąpili cywile, emerytowani żandarmi, ale również żandarmi na służbie.

O powstaniu stowarzyszenia Matelly poinformował dyrektora generalnego żandarmerii, a ten w odpowiedzi nakazał natychmiastową rezygnację z członkostwa wszystkim osobom pozostającym na służbie. Uznał bowiem, że organizacja ma cechy związku zawodowego, którego tworzenie jest zabronione we francuskim kodeksie obrony. Szczególne zaniepokojenie zwierzchników wzbudził jeden z celów stowarzyszenia, jakim miała być „ochrona materialnych i niematerialnych interesów żandarmów”.

W wyniku reakcji dyrektora, Matelly poinformował, że dwuznaczne sformułowanie zostanie wykreślone ze statutu. W połowie 2008 r., już po usunięciu problematycznego zapisu, oficer formalnie zrezygnował jednak z działania w Forum żandarmów i obywateli. Na początku 2010 r. Rada Stanu odmówiła sądowego rozpoznania obowiązku rezygnacji z członkostwa w stowarzyszeniu Matelly’ego i innych żandarmów na służbie.

Żandarm zwrócił się do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka ze skargą (nr 10609/10) na naruszenie przez państwo francuskie art. 10 i 11 konwencji, gwarantujących swobodę wypowiedzi oraz zrzeszania się.

Trybunał w wyroku z 2 października 2014 r. rozpoznał sprawę jedynie z perspektywy wolności zrzeszania się, której elementem składowym jest prawo do tworzenia związków zawodowych. Postanowienia konwencji nie ograniczają tego prawa do rodzaju zajęcia ani do pełnionej funkcji. W stosunku do armii czy żandarmerii dopuszczalne są ograniczenia, ale muszą mieć możliwie jak najwęższy zakres i być jak najbardziej precyzyjne.

Analizując sprawę Matelly’ego, strasburscy sędziowie uznali, że uniemożliwiono mu członkostwo w stowarzyszeniu Forum żandarmów i obywateli na podstawie kodeksu obrony, w świetle którego zabroniony był udział jedynie w związkach zawodowych, a nie w jakimkolwiek innym stowarzyszeniu. Rada Stanu w jednym z wyroków podkreśliła z kolei, że „obronę materialnych i niematerialnych interesów” członków stowarzyszenia należy uznać za działalność związkową. Regulacja taka miała na celu zagwarantowanie dyscypliny i porządku w wojsku.

Trybunał badając, czy ingerencja w swobodę zrzeszania była proporcjonalna, zauważył, że pomimo iż istniały specjalne instytucje, do których żandarmi mogli zwracać się z problemami, nie mogły zastąpić swobody zrzeszania się, a tym samym tworzenia i uczestniczenia w związkach zawodowych. Nakaz opuszczenia stowarzyszenia przez skarżącego został wydany na podstawie przedłożonej przez niego informacji, bez szerszej analizy, czy stowarzyszenie miało pełnić funkcje związków zawodowych. Ponadto dyrektor generalny nie wziął pod uwagę deklaracji Matelly’ego o woli zmiany statutowych postanowień stowarzyszenia. Ograniczenie swobody zrzeszania się nałożone na skarżącego nie było więc właściwe i wystarczające. Było natomiast tak szerokie, iż trybunał uznał, że zakaz tworzenia związków zawodowych przez żandarmów miał charakter blankietowy. ETPC ograniczył się do orzeczenia o naruszeniu konwencji, nie przyznając zadośćuczynienia, ponieważ skarżący nie wystąpił z wnioskiem o jego przyznanie.

W 19 z 42 krajów Rady Europy, które mają jednostki militarne, nie zapewniono żadnego prawa do zrzeszania się personelowi wojskowemu. W wyniku wyroku w sprawie Matelly przeciwko Francji we wszystkich tych państwach powinny nastąpić zmiany legislacyjne w celu dostosowania prawa do standardów konwencji i uniknięcia podobnych naruszeń w przyszłości.

Dominika Bychawska-Siniarska

Całość wyroku

Tagi:

• Francja