Pandemiczne restrykcje sprzeczne z konwencją
15-03-2022
Wszyscy byliśmy świadkami jak w imię walki z pandemią rządy wprowadzały liczne restrykcje wobec praw i wolności człowieka. Dnia 15 marca 2022 r. w wyroku w sprawie Communaute genevoise d’action syndicale p. Szwajcarii (skarga nr 21881/20) Europejski Trybunał Praw Człowieka po raz pierwszy uznał wprowadzone środki walki przeciwko COVID za niezgodne z konwencją. We wcześniejszysz sprawach dotyczących m.in. zakresu badań diagnostycznych czy szczepień strasburski trybunał nie stwierdzał naruszenia.
Communaute genevoise d’action syndicale jest stowarzyszeniem prawa szwajcarskiego z siedzibą w Genewie. Celem jego działalności jest obrona interesów pracowników i organizacji członkowskich, w szczególności w zakresie praw związków zawodowych. Według stowarzyszenia, co roku organizuje ono i uczestniczy w dziesiątkach wydarzeń w kantonie genewskim. Skarżące stowarzyszenie zarzuciło, że zostało pozbawione prawa do zorganizowania i uczestniczenia w zgromadzeniu w następstwie przyjęcia środków rządowych mających na celu rozwiązanie problemu COVID-19, uchwalonego przez Radę Federalną w dniu 13 marca 2020 r. Na podstawie tego zarządzenia zakazano organizowania imprez publicznych i prywatnych ze skutkiem od 16 marca 2020 r. Nieprzestrzeganie zakazu podlegało karze pozbawienia wolności lub grzywny.
W dniu 26 maja 2020 r. skarżące stowarzyszenie złożyło skargę do ETPC na naruszenie prawa do zgromadzeń (art. 11 Europejskiej konwencji) wskazując, że w następstwie uchwalenia O.2 COVID-19 zostało zmuszone do odwołania wiecu zaplanowanego na 1 maja 2020 r. i wycofać swój wniosek o zezwolenie. Od 30 maja 2020 roku zakaz zgromadzeń został złagodzony (maksymalnie do 30 uczestników). Imprezy z udziałem ponad 1000 uczestników były zakazane do końca sierpnia 2020 roku.
W wyroku, ETPC w pierwszej kolejności wypowiedział się w kwestii statusu ofiary. Uznał, że skarżące stowarzyszenie – które zostało zmuszone do zmiany swoich planów, a nawet do powstrzymania się, w celu uniknięcia sankcji karnych, od organizowania imprez publicznych, które przyczyniłyby się do osiągnięcia deklarowanego przez nie celu – może twierdzić, że jest ofiarą naruszenia konwencji. Jeśli chodzi o wyczerpanie krajowych środków odwoławczych, trybunał zauważył, że w danym czasie skarżące stowarzyszenie nie dysponowało skutecznym, dostępnym w praktyce środkiem odwoławczym, za pomocą którego mogłoby złożyć skargę na naruszenie prawa do zgromadzeń.
Odnosząc się do meritum, trybunał wskazał, że nie lekceważy w żadnym razie zagrożenia jakie COVID-19 stwarza dla społeczeństwa i zdrowia publicznego. Jednocześnie uznał jednak, że wprowadzone przez Szwajcarie ograniczenia nie mogą być uznane za proporcjonalne do swoich celów. Wskazał przy tym na wagę pokojowych zgromadzeń dla społeczeństwa demokratycznego oraz na ogólny charakter i znaczny okres obowiązywania zakazu imprez publicznych należących w zakresie działalności stowarzyszenia. Sędziowie zwrócili również uwagę na charakter i surowość możliwych sankcji. W związku z tym ETPC uznał, że ingerencja w prawo do wolności zgromadzeń nie była konieczna w społeczeństwie demokratycznym w rozumieniu artykułu 11 konwencji.
Wyrok ten niewątpliwie otwiera sagę orzeczeń z różnych państw. Zakres obostrzeń w odniesieniu do zgromadzeń publicznych był podobny w większości Państw, w tym w Polsce. Warto wskazać, że 1 lipca 2021 r. Sąd Najwyższy w Izbie Karnej (sygn. akt IV KK 238/21) uznał, że zakaz zgromadzeń publicznych został wprowadzony bez należytej podstawy prawnej – w drodze rozporządzenia zamiast ustawy oraz wbrew art. 57 i art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Dominika Bychawska-Siniarska
Tagi: