Sprawa Savickis i inni przeciwko Łotwie (skarga nr 49270/11) dotyczy praw emerytalnych. Wielka Izba uznała, że różnica w traktowaniu w zakresie emerytur ze względu na narodowość jest zgodna z prawem, jeśli potencjalny uprawniony nie zdecydował się naturalizować w kraju zamieszkania, w tym przypadku w Republice Łotewskiej.

Po odzyskaniu niepodległości obywatelstwo łotewskie otrzymywały osoby, które były obywatelami Łotwy do 17 czerwca 1940 r., kiedy to kraje bałtyckie zostały włączone do ZSRR, a także ich potomkowie. Wszyscy pozostali stali się „nieobywatelami Łotwy” (nepilsoņi), de facto obywatelami drugiej kategorii, de iure równoznacznymi z bezpaństwowcami, co zostało potwierdzone w prawie międzynarodowym. Aby stać uzyskać obywatelstwo Łotwy, wszyscy „nie obywatele” (większość jest pochodzenia rosyjskiego, ukraińskiego i białoruskiego) muszą naturalizować się w państwie, w którym ich rodziny żyły nierzadko od pokoleń. Na początku 2022 r. wśród ludności było 9,7 proc. „nieobywateli Łotwy”, 2,1 proc. obywateli Rosji i 1,2 proc. obywateli innych państw. Chociaż mogą oni przebywać na terenie Łotwy, nie są obywatelami europejskimi i są chronicznie dyskryminowani. Taka dyskryminacja miała dotknąć również skarżącego Savickisa w odniesieniu do obliczania jego emerytury poprzez wyłączenie zatrudnienia i równoważnych okresów nabytych w innych częściach byłego ZSRR przed 1991 r. Dla osób posiadających obywatelstwo łotewskie sytuacja jest całkiem inna – praca w ZSRR jest zawsze zaliczana na poczet emerytury. Skarżący powołał się na artykuł 14 konwencji (zakaz dyskryminacji) łącznie z art. 1 Protokołu nr 1 (prawo własności).

9 czerwca 2022 r. Wielka Izba ETPC znalazła „bardzo ważkie powody”, aby 10 głosami przeciwko siedmiu utrzymać w mocy łotewską praktykę dyskryminacyjną, uznając, że w sprawie nie doszło do naruszenia konwencji. Trybunał zastosował dobrze znaną czterostopniową analizę proporcjonalności (podstawy różnicy w traktowaniu; stosowanie prawa w podobnych sytuacjach; uzasadniony cel; proporcjonalność), jak również test „bardzo ważnych powodów” (zmniejszony margines oceny), który jest wymagany przy zróżnicowanym traktowaniu wyłącznie ze względu na narodowość. Wielka Izba odbiegła jednak od utrwalonego orzecznictwa w sposobie stosowania testu „bardzo ważnych powodów”. Trybunał przedstawił cztery uzasadnienia dla poszerzenia marginesu oceny i jednocześnie stwierdził istnienie ważkich powodów, które mają uzasadniać dyskryminację w dostępie do emerytury mniejszości nieposiadających obywatelstwa łotewskiego.

Po pierwsze, strasburscy sędziowie uznali, że osoby dyskryminowane z powodu braku obywatelstwa łotewskiego nie podjęły wysiłku naturalizacji. Po drugie, w wyroku wskazano, że wybory dokonane przez ustawodawcę łotewskiego były bezpośrednio związane ze szczególnymi okolicznościami historycznymi, ekonomicznymi i demograficznymi, sugerując, że tożsamość konstytucyjna i ciągłość państwowa wymagają, aby etniczni Łotysze otrzymywali wyższą emeryturę. Po trzecie, ETPC uznał, iż różnica w traktowaniu była ograniczona wyłącznie do okresów zatrudnienia poza Łotwą, zanim skarżący osiedlili się na terytorium obecnej Republiki Łotewskiej lub mieli jakiekolwiek inne powiązania Łotwą. Jako ostatni, czwarty argument trybunał wskazuje, że „kompromisy w systemach opieki społecznej wymagają na ogół szerokiego marginesu oceny ze strony państw członkowskich”.

ETPC, podobnie jak sądy łotewskie, uznał że sytuacja, której dotyczyła skarga, była w dużej mierze spowodowana przez samego skarżącego, który odmówił złożenia wniosku o naturalizację, mimo że był do tego uprawniony. Wyrok ten musi zaskakiwać, ponieważ odchodzi od wcześniejszego orzecznictwa ETPC, w tym w sprawie Andrejeva p. Łotwie (skarga nr 55707/00). Uznano w niej, że wymaganie naturalizacji w celu wliczenia do emerytury całego okresu pracy poza terytorium Łotwy stanowiło działanie nieproporcjonalne i skutkowało naruszeniem art. 14 i art. 1 protokołu 1 do konwencji.

CAŁOŚĆ WYROKU

Dominika Bychawska-Siniarska

Tagi:

• Łotwa
• prawo do emerytury
• obywatelstwo