W ostatnich dniach Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał trzy wyroki w postępowaniach przeciwko Polsce, stwierdzając naruszenie prawa własności gwarantowanego przez art. 1 Protokołu nr 1 do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

We wszystkich sprawach (Burczy przeciwko Polsce, skarga nr 43129/04; Czyż przeciwko Polsce, skarga nr 21796/05; Hajduk przeciwko Polsce, skarga nr 6210/05) doszło do odebrania przez ZUS prawa do wcześniejszej emerytury osobom wychowującym dzieci, które wymagają stałej opieki. Wcześniejsza emerytura została przyznana pod wpływem błędu organu, niewywołanego działaniem świadczeniobiorcy. Skarżący zarzucili, że w ten sposób naruszono ich prawo własności gwarantowane konwencją.

ETPC to potwierdził. Uzasadniając swoje orzeczenie wskazał, że choć ingerencja w prawo własności była przewidziana przez prawo, to jednak doszło do naruszenia zasady proporcjonalności, gdyż między przyznaniem a odebraniem prawa do wcześniejszej emerytury upłynęło zbyt wiele czasu. Co więcej, odebranie prawa do świadczenia równało się z pozbawieniem skarżących głównego źródła dochodu. Takie działanie organów państwa w ocenie ETPC naruszyło zasadę dobrego rządzenia. Jednocześnie trybunał przyznał skarżącym odszkodowania, które łącznie wyniosły 14 tys. euro.

Rozpatrując omawiane skargi Europejski Trybunał skorzystał z możliwości proceduralnej wprowadzonej protokołem nr 14 do konwencji w odniesieniu do tzw. powtarzalnych spraw (z ang. repetitive cases). Zgodnie z art. 28 ust. 1 punkt b konwencji trybunał, zasiadając w składzie komitetu (a więc trzech sędziów, a nie, jak zwykle, w składzie siedmioosobowej izby), może wydać wyrok w sprawie przedmiotu skargi, jeśli tkwiące u podstaw sprawy zagadnienie dotyczące wykładni lub stosowania konwencji lub jej protokołów jest już przedmiotem ugruntowanego orzecznictwa ETPC. Wyrokiem, w którym po raz pierwszy doszło do oceny zgodności z konwencją odebrania przez ZUS prawa do wcześniejszej emerytury dla osób wychowujących dzieci wymagających stałej opieki, było rozstrzygnięcie z 15 września 2009 r. w sprawie Moskal przeciwko Polsce (skarga nr 10373/05), w którym to ETPC dokonał szerokiej analizy tego zagadnienia, wskazując istnienie systemowego problemu, który prowadzi do naruszeń prawa własności w Polsce.

Omawiane orzeczenia są kolejnymi z serii wyroków ETPC dotyczących tego zagadnienia. Niemniej regulacja ustawowa, która doprowadziła do wspomnianych naruszeń została wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 28 lutego 2011 r. (sygn. K 5/11) uznana za niezgodną z konstytucją, a w związku z tym została usunięta z systemu prawa.

Warto w tym miejscu podkreślić, że ETPC nie stwierdził naruszenia prawa do zabezpieczenia społecznego, gdyż prawo to nie jest gwarantowane przepisami konwencji. Ta chroni bowiem jedynie prawa tzw. pierwszej generacji (prawa osobiste i polityczne). Jednak w orzecznictwie ETPC można zaobserwować trend, zgodnie z którym prawa socjalne zyskują coraz szerszą ochronę poprzez powiązanie ich z innymi prawami gwarantowanymi przez konwencję, np. z prawem do rzetelnego postępowania (art. 6 konwencji) czy, jak w omawianej sprawie, z prawem własności.

Adam Ploszka

Całość wyroku

Tagi:

• Polska