Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał 17 grudnia 2013 r. ważne orzeczenie w sprawie Vartic przeciwko Rumunii, w którym nie tylko po raz kolejny wypowiedział się na temat zakresu ochrony przyznanej na mocy art. 9 europejskiej konwencji praw człowieka (wolność myśli, sumienia i wyznania), lecz także zdefiniował, w kontekście badanej sprawy, czy skarżący doznał „znaczącego uszczerbku”, odnosząc się tym samym do wprowadzonego na mocy protokołu 14 do konwencji nowego kryterium dopuszczalności skarg.

Skarżącym był mężczyzna cierpiący na chroniczne zapalenie wątroby typu C, który odbywa karę wieloletniego więzienia. Powołując się na wymogi wyznawanej przez siebie religii – buddyzmu – oraz wskazując, że dieta wegetariańska jest dla niego właściwa ze względu na stan jego zdrowia, domagał się on zapewnienia odpowiedniego pożywienia. Ponieważ przepisy więzienne nie przewidywały takiej opcji, otrzymywał posiłki przeznaczone specjalnie dla osób chorych, które jednak zawierały mięso. Kolejne skargi na brak zapewnienia mu właściwej diety (oraz właściwego leczenia) były oddalane przez rumuńskie sądy jako bezpodstawne.

Odnosząc się do zarzutów sformułowanych przez pana Vartica w skardze do trybunału strasburskiego, rząd Rumunii dowodził, iż art. 9 konwencji nie ma zastosowania do wymogów żywieniowych, a cała skarga powinna zostać uznana za niedopuszczalną, ponieważ mężczyzna nie doznał żadnego „znaczącego uszczerbku”. Trybunał zdecydował jednak o rozpatrzeniu skargi co do meritum, przypominając, iż już wcześniej wypowiedział się na temat uznania wymogów żywieniowych buddyzmu za kwestię podlegającą pod art. 9 konwencji (skarga w sprawie Jakóbski przeciwko Polsce). Ponadto ETPC odrzucił twierdzenie władz Rumunii o braku „znaczącego uszczerbku”, stwierdzając stanowczo, iż podniesiony problem dotyczy kwestii bardzo istotnej nie tylko dla skarżącego, lecz także w wymiarze pewnych generalnych zasad.

Trybunał podkreślił, że ma świadomość trudności i dodatkowych kosztów finansowych, które mogą się pojawić w warunkach więziennych w przypadku konieczności zapewnienia odmiennego wyżywienia dla pojedynczych osób. Dlatego też sędziowie strasburscy zdecydowali, że muszą dokonać ważenia pomiędzy interesami instytucji, jaką stanowi więzienie, interesami innych więźniów oraz interesami skarżącego. Orzekając ostatecznie o naruszeniu praw skarżącego zawartych w art. 9 konwencji przez Rumunię, trybunał wskazał przede wszystkim na następujące kwestie: posiłki, jakich domagał się skarżący, nie wymagały żadnego szczególnego przygotowania i nakładów finansowych; ich zapewnienie nie powodowałoby żadnych negatywnych skutków dla współwięźniów skarżącego; podobne – niezawierające mięsa – posiłki były już dostarczane więźniom przestrzegającym postu zgodnie z wymogami ortodoksyjnego Kościoła chrześcijańskiego. Ponadto trybunał uznał, że skarżący pozbawiony był możliwości skorzystania z innych, alternatywnych sposobów uzyskania zgodnego z buddyzmem pożywienia w szczególności wobec zmiany przepisów, które wykluczyły możliwość otrzymywania przez więźniów drogą pocztową paczek od rodziny, zawierających produkty spożywcze.

Zapewne przez zwolenników bardzo surowego traktowania osób osadzonych w więzieniach wyrok trybunału może być odbierany jako przejaw zbyt liberalnego podejścia. Jednak utrwalony już standard orzecznictwa strasburskiego dotyczący osób pozbawionych wolności wskazuje, iż sytuacja, w której znajdują się takie osoby, wymaga od państwa szczególnej dbałości o zagwarantowanie poszanowania ich praw i wolności, m.in. w kontekście zapewnienia właściwej opieki medycznej, czynnego prawa wyborczego oraz wolności wypowiedzi. Należy także wspomnieć (co czyni sam trybunał w omawianym wyroku), iż ustanowione przez Radę Europy Europejskie Reguły Więzienne w sposób jednoznaczny nakazują zapewnienie więźniom pożywienia uwzględniającego m.in. ich religię. Co równie istotne, trybunał zdecydowanie sprzeciwił się (prezentowanemu w tej sprawie przez rząd Rumunii) stanowisku, według którego brak zapewnienia zgodnego z wymogami religijnymi pożywienia, czego konsekwencją jest ograniczenie prawa do swobodnego praktykowania własnej religii, nie jest kwestią powodującą „znaczący uszczerbek” dla osoby skarżącej, umacniając tym samym standard ochrony przyznanej na podstawie art. 9 europejskiej konwencji.

dr Aleksandra Gliszczyńska-Grabias

Całość wyroku

Tagi:

• Rumunia