Czy retroaktywne pozbawienie możliwości skorzystania z ulgi narusza konwencję? Na to pytanie odpowiedzi udzielił ETPC, wydając 24 czerwca 2014 r. wyrok w sprawie Azienda Agricola Silverfunghi S.A.S. i inni przeciwko Włochom (skargi nr 48357/07, 52677/07, 52687/07 i 52701/07).

W 1988 r. we Włoszech uchwalono ustawę zachęcającą poprzez wiele ulg i zwolnień do podejmowania działalności gospodarczej (rolniczej) w zacofanych regionach kraju. Z przepisów tych skorzystały skarżące podmioty, co pozwoliło im m.in. na dwukrotną redukcję wysokości składek opłacanych na ubezpieczenie społeczne pracowników. Choć ustawa stanowiła, że przysługujące ulgi nie są względem siebie alternatywne, włoski organ opieki społecznej (wł. Istituto Nazionale della Previdenza Sociale, INPS) dokonał interpretacji, zgodnie z którą z ulg można było korzystać tylko oddzielnie.

Nie zgadzając się z tą interpretacją, cztery spółki wszczęły postępowania sądowe, domagając się zwrotu nadpłaconej w ich opinii kwoty. Sprawę udało im się wygrać zarówno w pierwszej, jak i drugiej instancji. W międzyczasie w 2003 r. w drodze nowelizacji ustawy ostatecznie przesądzono, że ulg nie można łączyć. Po wejściu w życie zmienionych przepisów INPS wniósł skargę kasacyjną. W 2006 r. sąd kasacyjny orzekając zgodnie z żądaniem zawartym w skardze, stwierdził, że nowelizacja ustawy stanowi interpretację legalną problematycznego przepisu i może być zastosowana z mocą wsteczną w celu nadania ustawie oryginalnie zamierzonego brzmienia.

Spółki występując do ETPC zarzuciły naruszenie art. 6 par. 1 konwencji (prawo do rzetelnego procesu sądowego), do którego miało dojść poprzez to, że nowa ustawa, która z mocą wsteczną dokonała zmian uprawnień do łączenia ulg, została uchwalona podczas trwającego postępowania sądowego, mając decydujący wpływ na jego wynik. Spółki zarzuciły także, że nowelizacja ustawy doprowadziła do pozbawienia ich własności gwarantowanej na mocy art. 1 protokołu nr 1 do konwencji (ochrona własności).

Trybunał zauważył, że nawet przy założeniu, iż nowelizacja ustawy była konieczna dla wyjaśnienia istniejących wątpliwości prawnych, to okoliczności danej sprawy, a zwłaszcza interes publiczny leżący u podstaw jej uchwalenia, nie przewyższały niebezpieczeństwa przyjęcia ustawodawstwa retroaktywnego. W związku z tym orzekł, że doszło do naruszenia art. 6 par. 1 konwencji.

Oceniając drugi zarzut, ETPC zwrócił uwagę, że przepisy regulujące płatności podatków i innych składek powinny zachowywać sprawiedliwą równowagę pomiędzy interesem fiskalnym państwa a ochroną praw jednostki. To władze krajowe są w stanie najlepiej zdecydować, co jest konieczne dla realizacji interesu publicznego, a zatem przysługuje im duży margines swobody w podejmowaniu decyzji odnośnie do strategii gospodarczej i społecznej państwa. Trybunał stwierdził, że działania państwa w zakresie określania ulg jako alternatywnych miały na celu zmniejszenie wydatków publicznych. Pozbawienie spó- łek prawa do łącznego korzystania ze zwolnień nie pozbawiło ich możliwości prowadzenia dalej działalności i korzystania z ulg. Tym samym ETPC nie dopatrzył się naruszenia art. 1 protokołu nr 1.

Wyrok pokazuje, że osoby prawne korzystają z możliwości dochodzenia praw gwarantowanych przez konwencję. Skuteczność tego instrumentu ochrony prawnej z perspektywy spółek jest jednak ograniczona, gdyż trybunał wciąż bardzo wstrzemięźliwie podchodzi do zarzutów naruszenia podstawowego z punktu widzenia spółek prawa – prawa własności – zasłaniając się kontrowersyjną koncepcją marginesu oceny. Na kanwie tej sprawy warto zauważyć jednak coraz wyraźniejszy trend w orzecznictwie strasburskim obejmowania kwestii z zakresu danin publicznych ochroną konwencyjną.

Adam Ploszka

Całość wyroku

Tagi:

• Włochy
• ulgi