Wywłaszczenie tylko z gwarancjami
20-03-2018
Taki wniosek wynika z wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Michaił Tkaczenko, Nina Tkaczenko, Aleksander Tkaczenko i Natalia Tkaczenko przeciwko Federacji Rosyjskiej (skarga nr 28046/05).
W 1999 r. przedsiębiorstwo A. przeniosło na skarżących, w ramach procesu prywatyzacji, własność połowy domu położonego w centrum rosyjskiego miasta Aksaj. Drugą połowę otrzymała inna rodzina. Co istotne, właścicielem gruntu, na którym znajdował się dom, była rada miejska. Skarżący zamieszkiwali w tym domu nieprzerwanie przez kilka lat. W 2003 r. organ administracji aksajskiego rejonu obwodu rostowskiego wydał zarządzenie nr 999 w sprawie przejęcia własności gruntów należących do gminy, w tym tego, na którym znajdował się dom skarżących. Na mocy tego zarządzenia przedsiębiorcy K. przyznane zostało prawo dzierżawy tego gruntu w celu budowy bloku mieszkalnego.
W konsekwencji w 2004 r. K. zainicjował postępowanie przeciwko skarżącym, domagając się ich wywłaszczenia oraz eksmisji, w zamian oferując skarżącym dom i działkę położone na obrzeżach miasta. Sąd okręgowy uznał roszczenie przedsiębiorcy i dokonał wywłaszczenia skarżących, przyznając im w zamian prawo własności domu zaoferowanego im wcześniej przez K. Wyrok ten został utrzymany przez sąd odwoławczy w 2005 r. W tym samym roku skarżący zostali eksmitowani do nowego domu, a na miejscu dotychczasowego postawiono 10-piętrowy budynek.
Punktem wyjścia dla wyroku ETPC było stwierdzenie, że władze publiczne Federacji Rosyjskiej, działając za pośrednictwem prywatnego podmiotu, dokonały ingerencji w prawa własności skarżących. Oceny zgodności tej ingerencji z gwarancjami wynikającymi z konwencji ETPC dokonuje się zwykle przez pryzmat trzech kryteriów określonych w art. 1 Protokołu nr 1, tj.: czy ingerencja była przewidziana przez prawo, czy została dokonana w interesie publicznym oraz czy zostały prawidłowo wyważone pozostające ze sobą w sprzeczności interesy ogółu społeczeństwa i osób wywłaszczanych. W niniejszej sprawie dla stwierdzenia naruszenia trybunałowi wystarczyła ocena kryterium legalności.
Trybunał zauważył, że do wywłaszczenia doszło w wyniku zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dokonanego w interesie gminy. W sprawach dotyczących wywłaszczenia przepisy rosyjskiego prawa przewidują konieczność zastosowania wieloetapowej procedury mającej zabezpieczyć prawa wywłaszczanych. Procedura ta nie została jednak zastosowana w niniejszej sprawie, na co skarżący zwracali uwagę już w apelacji od wyroku sądu pierwszej instancji, a do czego w żadnym stopniu nie odniosły się sąd drugiej instancji ani rząd w postępowaniu przed ETPC. W ocenie Trybunału Strasburskiego brak zastosowania tej procedury nie był drobnym naruszeniem formalnym, lecz stanowił naruszenie prawa własności. Co więcej, ETPC dostrzegł, że z wnioskiem o wywłaszczenie, z którym zgodnie z odpowiednimi przepisami prawa krajowego miały prawo wystąpić jedynie władze publiczne, wystąpił prywatny inwestor. Tym samym w ocenie trybunału ingerencja w prawo własności nie została dokonana zgodnie z obowiązującym prawem krajowym. Doszło więc do naruszenia prawa zagwarantowanego w art. 1 protokołu nr 1 do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Trybunał zasądził skarżącym tytułem zadośćuczynienia jedynie 10 tys. euro, co jednocześnie otworzyło im drogę do domagania się odszkodowania zgodnie z prawem rosyjskim.
Adam Ploszka
Tagi: